Het mysterie van de allereerste landkampioen: Haarlem, of toch Den Haag?

In de krantenarchieven is geen letter te vinden over dat er in 1898 al een landskampioen zou zijn geweest

Dat er in de begindagen van het hockey – zoals blijkt uit het screenshot hierboven – slechts drie teams om de landstitel streden, klinkt natuurlijk niet onlogisch. Maar waarom speelden deze verenigingen niet evenveel wedstrijden? Waarom speelde Velsen drie duels, Haarlem twee en Amsterdam slechts één? Dat is natuurlijk verdacht. Bovendien valt ons op dat boven het klassement de woorden ‘Onofficiële eindstand’ staan. Als de eindstand onofficieel is, waarom zou Haarlem als nummer één dan wel aanspraak mogen maken op de landstitel?

We besluiten de krantenarchieven te raadplegen. We gaan op zoek naar berichten over de eerste hockeycompetitie ooit, geschreven in of rond 1898. We stuiten daarbij op een bericht van 17 december 1898 uit het tijdschrift Nederlandsche Sport. Opvallend daaraan is dat het bericht melding maakt van precies dezelfde ranglijst van de competitie als die hierboven op Wikipedia. Het aantal gespeelde wedstrijden, het aantal punten, het doelsaldo: alles is precies gelijk. Maar gek genoeg wijst in de bijbehorende tekst niets erop dat de competitie ten einde is, laat staan dat Haarlem al landskampioen zou zijn.

Sterker nog, het tijdschrift vermeldt zelfs een resterend programma. Te lezen valt dat er van 18 december 1898 tot en met de eerste weken van 1899 nog allerlei competitiewedstrijden worden gespeeld tussen de drie clubs Haarlem, Amsterdam en Velzen en dat Den Haag als vierde club vanaf januari 1899 de competitie instroomt. De stand die Wikipedia meldt als eindstand van het seizoen 1897/1898, is dus geen helemaal geen eindstand, maar een tussenstand van het seizoen 1898/1899.

Ook de archivaris van Bloemendaal, waarvan Haarlem een van de voorlopers was, begint te twijfelen of Haarlem wel kampioen is geworden in 1898

We besluiten onze bevindingen naar Bloemendaal te sturen. Na een eerste, snelle inventarisatie van het clubarchief zegt Bloemendaal niet meteen met antwoorden op onze vragen te kunnen komen. De archivaris van de Mussen belooft om snel dieper in het clubarchief te duiken. Na enkele dagen krijgen we een mail van Bloemendaal met daarin zijn bevindinge

Hij heeft in het archief de verzameling Kronieken en archiefrapporten 1895-1952 gevonden. Handgeschreven staan daar de jaartallen in waarin de voorlopers van Bloemendaal, onder meer Haarlem dus, hun landstitels zouden hebben gewonnen. In dat rijtje staat ook het jaar 1898. Als extra bewijzen stuurt hij twee artikelen mee uit het tijdschrift Hockey Sport (uit 1969 en 1970), waarin geschreven staat dat Haarlem in 1898 kampioen is geworden.

Op basis waarvan Hockey Sport tot deze conclusie gekomen is, wordt niet vermeld. Datzelfde geldt voor de handgeschreven pagina, geeft de archivaris toe. ‘Dit is natuurlijk niet een keihard bewijs dat er toen ook daadwerkelijk een kampioenswedstrijd gespeeld werd. Ik kan hier in de krant ook niets over vinden en de hockeybond is inderdaad pas in 1898 opgericht. Dit zou dan geen officieel kampioenschap zijn. Waarom het dan wel overal is vermeld, is mij niet duidelijk.’

Het mysterie opgelost: niet in 1898, maar in 1899 werd de eerste landskampioen uitgeroepen

Steeds aannemelijker lijkt het scenario dat ergens in de geschiedenis er een krant, tijdschrift of boek is geweest dat Haarlem per abuis als kampioen van 1898 heeft aangewezen. Die fout moet nadien door zo’n grote hoeveelheid andere bronnen zijn overgenomen dat de fout inmiddels tot op de dag van vandaag op veel plekken terugkomt.

In de hoop de zaak ‘rond te maken’, besluiten we hockeyverzamelaar Nico Leeftink te benaderen. Hij is waarschijnlijk de grootste hockeyverzamelaar van Europa en heeft allerlei historische hockeyboeken in zijn bezit. Wellicht dat hij daarin sluitend bewijs kan vinden dat het seizoen 1897/1898 niet heeft bestaan.

En jawel. Leeftink blijkt het Gedenkboek 1892-1932 van één van de deelnemers aan deze competitie, Amsterdam, in zijn bezit te hebben. Een boek dat dus relatief kort na het bewuste seizoen geschreven is. Hij stuurt ons foto’s van enkele belangrijke pagina’s die hij heeft gevonden.

Allereerst vermeldt het boek dezelfde stand die op Wikipedia staat en is hierbij geschreven dat dit ‘de eerste competitiestand ooit is over hockey die in de Nederlandsche Sport wordt opgegeven’. Wellicht dat daar de verwarring dus is ontstaan. Maar belangrijker nog: het boek weet ook de eindstand van de competitie 1898/1899 te vermelden. Daarbij staat expliciet genoemd dat dit ‘de eindstand van het eerste competitiejaar’ is. Den Haag is bovenaan geëindigd.

Reactie Bloemendaal

De fout is op Wikipedia inmiddels hersteld. Tot slot is Bloemendaal door ons op de hoogte gesteld. Hun reactie: ‘Wij zijn altijd uitgegaan van de juistheid van de informatie zoals wij die overgeleverd hebben gekregen. En we zien het als een leuke uitdaging om, naar aanleiding van jullie artikel, onze zoektocht naar de juistheid en de oorsprong van onze informatie verder uit te diepen. Hier komen we zeker nog op terug.’

(Geschreven door Peter Klanke en Marco van Nugteren)